Jesień a choroby wirusowe zbóż – skąd tak duże straty?

Długa, łagodna jesień wydłuża aktywność wektorów – mszyc i skoczków – oraz ułatwia ich migrację z koszonych kukurydzisk i likwidowanych poplonów na świeże siewki. Wczesne infekcje skutkują silnym zahamowaniem wzrostu, a straty plonu mogą sięgać 30–40%.

BYDV i WDV – najgroźniejsze wirusy jesieni

BYDV (żółta karłowatość jęczmienia) – dwa znaki rozpoznawcze: karłowatość i przebarwienia liści. Barwa zależy od gatunku: pszenica (czerwono-pomarańczowa), jęczmień (intensywnie żółta), pszenżyto (żółta), żyto (rdzawo-brązowa), owies (amarantowo-fioletowa). WDV (karłowatość pszenicy) – dominują silne skarłowacenia bez typowych przebarwień; wczesna infekcja szybko prowadzi do zamierania roślin. W ostatnim sezonie porażenia notowano także na życie – konieczny jest monitoring wszystkich zbóż.

Wirusy odglebowe: BaYMV i SBCMV – kiedy i gdzie je widać?

BaYMV (żółta mozaika jęczmienia) poraża wyłącznie jęczmień, a SBCMV (odglebowa mozaika zbóż) może infekować pszenicę, pszenżyto, żyto i jęczmień. Objawy nasilają się w chłodzie (ok. 16–19°C) i słabną przy wyższych temperaturach. Najskuteczniejsze są: uprawa odmian odpornych/tolerancyjnych, właściwy termin siewu oraz higiena maszyn, by nie przenosić zainfekowanej gleby.

Smugowata mozaika zbóż (WSMV) i szpeciel Aceria tosichella

Coraz częściej stwierdza się ogniska smugowatej mozaiki. Wektorem jest szpeciel Aceria tosichella, żerujący m.in. na pszenicy, pszenżycie, jęczmieniu, kukurydzy oraz trawach (perz, stokłosy, rajgrasy, chwastnica). Ogranicz „zielone mosty” i utrzymuj miedze w czystości.

Jak rozpoznać choroby wirusowe w łanie?

Ogniska żółknących, wyraźnie słabszych roślin. • Karłowatość, słabe krzewienie, redukcja systemu korzeniowego. BYDV – przebarwienia zależne od gatunku; WDV – silne skarłowacenia bez barwnych objawów. BaYMV/SBCMV – mozaiki i smugi widoczne szczególnie wczesną wiosną. Obecność mszyc/skoczków lub (w przypadku WSMV) szpecieli.

Agrotechnika ograniczająca presję wirusów

Unikaj monokultury zbożowej i likwiduj samosiewy oraz trawy-chwasty – to rezerwuar wirusów i wektorów. Termin siewu dobierz tak, by skrócić jesienne „okno” infekcji (zbyt wczesny siew = wyższe ryzyko). Odmiany odporne/tolerancyjne – szczególnie w rejonach o historii mozaik odglebowych. W jęczmieniu ozimym rozważ odmiany z pakietem genów przeciw BaYMV/SBCMV (np. SU Hetti – jeśli dostępna w ofercie). Higiena sprzętu – nie przenoś gleby z pól porażonych na czyste.

Monitoring i decyzja o zabiegu – kiedy interweniować?

Lustracje i żółte naczynia 5–6 tygodni po siewie – krytyczny czas na ograniczenie pierwotnych infekcji. •Mszyce jesienne wytrzymują lekkie przymrozki; ich aktywność istotnie spada dopiero ok. −6°C. Koszenie kukurydzy/poplonów przy oziminach nasila naloty – zaplanuj szybką reakcję.

Ochrona chemiczna – zwalczanie wektorów (mszyc i skoczków)

Nie ma fungicydów „na wirusy” – kluczowe jest ograniczenie wektorów. Jesienią wysoką skuteczność wykazują pyretroidy (najlepiej poniżej 20°C), stosowane zgodnie z etykietą i progiem ekonomicznej szkodliwości:

• Karate Zeon 050 CS – lambda-cyhalotryna; zalecana dawka 0,1 l/ha.
• Decis Expert 100 EC – deltametryna; szybki „knockdown”.
• Decis Mega 50 EW – deltametryna 50 g/l. 
• TopGun 050 CS (lambda-cyhalotryna 50 g/l) w dawce 0,1 l/ha. Pamiętaj o bezpieczeństwie zapylaczy, rotacji substancji czynnych i warunkach pogodowych.

Strategia siewu i dobór odmian – praktyczne wskazówki

W rejonach z historią BaYMV/SBCMV postaw na odmiany odporne/tolerancyjne i nie przyspieszaj nadmiernie siewów. W pszenicy/życie – kwalifikowany, zaprawiony materiał siewny i równomierny wschód ograniczają presję. W jęczmieniu ozimym rozważ odmiany z odpornością na mozaiki (jeśli dostępne – np. SU Hetti).

Checklista na jesień – szybkie podsumowanie

Usuń „zielone mosty”, samosiewy i chwasty-trawy. Monitoruj mszyce/skoczki; pierwszy zabieg zwykle 5–6 tygodni po siewie. Wybieraj odmiany odporne/tolerancyjne (szczególnie przeciw BaYMV/SBCMV). Zastosuj pyretroid przy potwierdzonej obecności wektorów, najlepiej przy temp. <20°C. Czyść sprzęt po polach z mozaikami, by nie przenosić patogenów glebowych.

FAQ – najczęstsze pytania rolników

Jak odróżnić BYDV od WDV?

BYDV daje przebarwienia (kolor zależny od gatunku) i karłowatość; WDV – silne skarłowacenia zwykle bez barwnych objawów, a wczesne infekcje szybko prowadzą do zamierania.

Kiedy wykonać pierwszy zabieg na mszyce/skoczki?

W „oknie” 5–6 tygodni po siewie lub wcześniej, gdy monitoring potwierdzi obecność szkodników. To kluczowe, by ograniczyć jesienne infekcje.

Czy przymrozki zatrzymują mszyce?

Lekkie przymrozki nie – realny spadek aktywności obserwuje się dopiero w okolicach −6°C.

Czy są środki „na wirusy”?

Nie. Ochrona polega na ograniczeniu wektorów (mszyce, skoczki) i agrotechnice. Stosuj zarejestrowane insektycydy pyretroidowe zgodnie z etykietą.

Jak ograniczyć wirusy odglebowe (BaYMV, SBCMV)?

Odmiany odporne/tolerancyjne, odpowiedni termin siewu, higiena sprzętu i unikanie przenoszenia gleby z pól porażonych – to podstawa.