Współczesne rolnictwo boryka się z różnymi wyzwaniami, w tym z coraz większym zagrożeniem chorobami wirusowymi, które dotykają rośliny uprawne.

Jednym z najbardziej niebezpiecznych patogenów jest wirus żółtej karłowatości jęczmienia, czyli BYDV (Barley Yellow Dwarf Virus), który atakuje niemal wszystkie gatunki zbóż, a także kukurydzę, chociaż jego głównymi gospodarzami są jęczmień i pszenica ozima. Ważne jest, aby pamiętać, że BYDV jest przenoszony wyłącznie przez mszyce i skoczki.

Mszyce jesienią – cichy zabójca zbóż

Szkody w uprawach zbóż, które wynikają z infekcji przez wirusa BYDV, mają charakter zarówno pośredni, jak i bezpośredni. W ostatnich latach szczególnie zwracamy uwagę na zagrożenie pośrednie, które stanowią mszyce i skoczki. Te małe owady są wektorami chorób wirusowych, w tym najgroźniejszej dla zbóż – żółtej karłowatości. Warunki sprzyjające infekcji BYDV to ciepła, długa i sucha jesień, która sprzyja wzrostowi populacji mszyc.

Pojawienie się wektorów wirusa latem, po kilku dniach upałów jesienią, może prowadzić do masowego ataku mszyc na oziminę. Im dłużej trwa ciepła jesień i zima, a temperatura nie spadnie poniżej -6°C przez co najmniej 6 godzin, tym większe ryzyko wystąpienia żółtej karłowatości jęczmienia i większa koncentracja wirusa w roślinach. Wysoka liczba mszyc i korzystne warunki pogodowe prowadzą do opłakanych skutków.

Wielu rolników doświadczyło już, jak ważne jest zwalczanie mszyc jesienią. Szkody bezpośrednie spowodowane przez mszyce polegają na wyssaniu cennych zasobów pokarmowych z roślin, co może prowadzić do obumarcia fragmentów lub całych roślin, zwłaszcza w przypadku dużego nasilenia szkodnika. Jednak to szkody pośrednie stanowią znacznie większe zagrożenie, ponieważ mszyce są zdolne przenosić wirusy roślinne. BYDV nie jest dziedziczony genetycznie przez następne pokolenia, ale przenoszony pośrednio. Mszyce pobierają soki roślinne, a wraz z nimi cukry, aminokwasy i białka.

Te substancje, po pewnych przemianach w przewodzie pokarmowym mszyc, przekształcają się w wirusy, które są następnie wstrzykiwane przez mszyce do zdrowych roślin. Proces zakażenia rośliny wirusem BYDV wymaga pewnego czasu od momentu, gdy mszyca rozpoczyna żerowanie na roślinie. Mszyca najpierw przeprowadza próbne nakłucia, które nie powodują infekcji. Zakażenie następuje dopiero, gdy mszyca dotrze głębiej do tkanek rośliny, co trwa zazwyczaj kilka godzin. Objawy zakażenia BYDV stają się widoczne na zbóż wiosną następnego roku.

Charakterystyczne objawy infekcji BYDV

Objawy zakażenia BYDV są specyficzne dla różnych gatunków zbóż:

• W pszenicy występują czerwone, wydłużone przebarwienia liści.
• W jęczmieniu objawiają się pomarańczowymi przebarwieniami.
• W życie i pszenżycie widoczne są żółte przebarwienia.

Zainfekowane rośliny charakteryzują się krzaczastym wzrostem, zahamowanym wzrostem i redukcją źdźbeł kłosowych. Czasami trudno jest odróżnić te objawy od problemów fizjologicznych roślin, takich jak susza czy nieodpowiednie nawożenie. Wirusy są przenoszone przez mszyce przez cały okres występowania na roślinach, ale największe ryzyko wystąpienia infekcji jest jesienią z powodu długiego czasu, jaki mszyce mają na zwiększenie swojej koncentracji. Nie wszystkie mszyce obserwowane jesienią na oziminach muszą być infekcyjne, co można ocenić na podstawie ich barwy.

Mszyce, które przenoszą wirusy, są zazwyczaj brązowozielone, podczas gdy mszyce nieinfekcyjne mają barwę zielonoczarnej. Szkodniki te koncentrują się na łodygach blisko powierzchni ziemi. Skutki strat w plonie spowodowanych przez BYDV mogą sięgać 30-40%, a czasami konieczne jest zlikwidowanie całej uprawy.

Próg ekonomicznej szkodliwości mszyc wynosi:

• Od fazy strzelania w źdźbło do fazy przed koszeniem - średnio 5 mszyc na 1 źdźbło (dla mszycy czeremchowo-zbożowej).
• Od fazy pełni kłoszenia do początku fazy dojrzałości mlecznej - średnio 5 mszyc na 1 kłos (dla mszycy zbożowej).

Profilaktyczne działania ochrony zbóż przed wirusem BYDV

Aby chronić uprawy zbóż przed wirusem BYDV, rolnicy mogą podjąć szereg działań profilaktycznych:

• Zaprawianie nasion.
• Zrównoważone nawożenie azotowe, aby unikać nadmiernego rozwoju mszyc, które korzystają z dostępności rozpuszczalnych związków azotowych.
• Prawidłowy płodozmian, aby przerwać cykl życiowy mszyc i wirusów.
• Ochrona naturalnych wrogów mszyc, takich jak pszczoły i biedronki.
• Izolacja przestrzenna upraw zbóż od innych roślin zbożowych i kukurydzy.
• Usuwanie roślin, które mogą służyć jako drugie źródła pokarmu dla mszyc, takie jak czeremcha i chwasty.
• Odpowiedni termin siewu zbóż jarych i ozimych/

Skuteczna ochrona przed chorobami wirusowymi, takimi jak BYDV, opiera się na profesjonalnym monitoringu plantacji. Nie ma skutecznego sposobu na zapobieżenie wirusowi BYDV poza zwalczaniem mszyc. Warto jednak wybierać metody, które nie szkodzą pożytecznym owadom, takim jak pszczoły i biedronki, które są naturalnymi wrogami mszyc.

Jeśli konieczne jest stosowanie środków chemicznych, należy to robić tylko w uzasadnionych przypadkach i zgodnie z zaleceniami etykiet. Warto pamiętać, że skuteczność niektórych środków może być ograniczona w zależności od temperatury, dlatego zabiegi insektycydowe należy przeprowadzać w odpowiednich warunkach.

W walce z żółtą karłowatością jęczmienia (BYDV) i jej wektorami, czyli mszycami, rolnicy odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i wydajności upraw zbóż. Działania profilaktyczne i kontrolne stanowią klucz do zapobiegania rozprzestrzenianiu się tej groźnej choroby wirusowej.